De van oorsprong Iraanse Tokameh Mahmoudi (44) maakte op haar zestiende de middelbare school af in de Verenigde Staten en ging vervolgens biochemie studeren. “In het tweede studiejaar raakte ik gefascineerd door het idee dat, hoewel alle cellen in ons lichaam hetzelfde genetische materiaal hebben en daardoor worden geleid, ze toch ook heel verschillend zijn. Een levercel is anders dan een huidcel of een hersencel. Hoe dat kan – het proces van gedifferentieerde regulatie van de genexpressie – heeft me sindsdien altijd geboeid.”
Heft in eigen hand
Mahmoudi woonde als tiener jarenlang zonder haar ouders in de VS. Zo leerde ze al vroeg in haar leven het heft in eigen hand te nemen. “Ik was twaalf toen m´n ouders vanuit Iran naar de VS wilden verhuizen. Ze besloten mij vooruit te sturen naar familie zodat ik alvast met school kon beginnen. Een paar maanden later kregen we te horen dat mijn vader en zus geen visum kregen. Mijn ouders boden me de keus: terug naar huis komen of in Amerika blijven. Thuis had ik op zevenjarige leeftijd de Iraanse revolutie meegemaakt en op m’n achtste viel Saddam Hoessein Iran binnen, het begin van een achtjarige oorlog met Irak. En ik wilde altijd al aan een Amerikaanse universiteit studeren, dus na veel heen en weer gepraat, besloot ik in de VS te blijven. Mijn moeder reisde zo veel mogelijk op en neer om me te bezoeken, maar mijn zus en vader heb ik toen acht jaar niet gezien. Ik was de VS binnengekomen op een visum voor buitenlandse studenten waarmee ik één keer het land in mocht. Er was dus geen garantie dat ik een tweede keer ook een visum zou krijgen en dat was een risico dat ik niet wilde nemen.”
‘Tijdens raketaanvallen op Teheran kon ik soms dagenlang geen contact krijgen met mijn familie’
Flexibiliteit, onafhankelijkheid, veerkracht
Drie maanden nadat Mahmoudi had besloten om in Amerika te blijven, kreeg de oom waarbij ze verbleef een baan aangeboden in Italië. “Mijn oom en tante verhuisden naar Europa, en ik heb in de jaren daarop steeds bij andere familieleden of vrienden van familie gewoond. Meestal één jaar per gezin.” Op twaalfjarige leeftijd woonde ze in Racine, Wisconsin, op haar dertiende in Walnut Creek, California, daarna twee jaar in Killingworth, Connecticut, en op haar zestiende in San Diego, California.” Terugkijkend op deze tijd zegt Mahmoudi: “Het was de meest stressvolle periode in mijn leven omdat ik op zo’n jonge leeftijd niet bij mijn ouders woonde. Vooral tijdens raketaanvallen op Teheran kon ik soms dagenlang geen contact krijgen met mijn familie en wist ik niet of ze nog leefden. Aan de andere kant heeft het me eigenschappen opgeleverd waar ik in m´n leven en carrière al veel aan heb gehad: de flexibiliteit, onafhankelijkheid en veerkracht die ik in die tijd aan de dag moest leggen, hebben me later in m´n leven enorm geholpen. Ik heb ook veel gereisd door de VS en goede vrienden gemaakt, met een aantal van die mensen heb ik nog steeds contact.”
Dr. Tokameh Mahmoudi (Foto: Ruud koppenol)
Nederland
Nadat ze haar bachelor (University of California) had afgerond, trok Mahmoudi in bij familie in Toronto, Canada, om een masteropleiding in biochemie te volgen. “Mijn oom heeft toen een verblijfsvergunning aangevraagd voor mijn moeder en haar gezin en die werd toegekend. Voor het eerst in acht jaar konden we een paar weken lang weer als gezin bij elkaar zijn.” Om het makkelijker te maken om haar familie vaker te zien, vertrok Mahmoudi, nadat ze haar master had afgerond, naar London, waar zij bij het Imperial Cancer Research Fund (tegenwoordig CRUK) een promotieplaats had bemachtigd. Toen het lab nog geen jaar later naar het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) in Nederland verhuisde, besloot ze mee te gaan. “Een van de eerste mensen die ik in het lab in Leiden ontmoette was Rob, een Nederlander die ook bezig was met zijn promotie in de biochemie. Vier jaar later zijn we getrouwd. Inmiddels hebben we twee dochters van twaalf en negen.”
Geweldige plek
In 2010 komt Mahmoudi in dienst van het Erasmus MC en zet ze een samenwerking op tussen de afdelingen Interne Geneeskunde, Immunologie, Virologie, Hepatologie, en Transplantatie en Chirurgie voor haar onderzoek naar hiv- en hepatitis B-infecties. “Het is altijd mijn doel geweest fundamenteel onderzoek te doen dat tegelijkertijd translationeel is, dus waarvan de resultaten vertaald kunnen worden naar toepassing in de kliniek. De infectieziekten hiv en hepatitis B waar ik onderzoek naar doe, lenen zich daar uitstekend voor. En de infrastructuur van het Erasmus MC en de verhoudingen tussen de betrokken afdelingen maken het een geweldige plek om dit soort onderzoek te doen.”
‘We hebben recent een nieuw type molecuul ontdekt dat het inactieve hiv-virus activeert’
Shock-and-destroy
Doel van de samenwerking is om de vooruitgang in fundamenteel onderzoek naar hiv en het hepatitis B-virus te vertalen in het ontwikkelen en testen van nieuwe behandelingen. Mahmoudi heeft onder andere een Europese subsidie van 1,5 miljoen euro ontvangen ter ondersteuning van haar onderzoek naar hiv. “Het hiv-virus kent een actieve en een latente fase. In de latente fase zijn de geïnfecteerde cellen niet actief – ze slapen als het ware – waardoor ze niet opgemerkt worden door het immuunsysteem en dus niet worden verwijderd. Wij willen weten waarom het virus inactief wordt en hoe we het weer kunnen activeren. We hebben recent een nieuw type molecuul ontdekt dat het inactieve hiv-virus activeert. Dit gebruiken we in een zogenaamde shock-and-destroy-benadering, waarmee we het slapende virus wakker schudden zodat het herkenbaar wordt voor het immuun systeem. Vervolgens kan het virus door het immuunsysteem, in combinatie met antivirale medicatie, weggewerkt worden. Ons doel is de medicijncombinaties te vinden die de cellen met het slapende virus verwijderen zodat de ziekte een halt wordt toegeroepen. Momenteel doen we een klinische studie om te onderzoeken of een van de door ons ontdekte moleculen hiv-latentie in patiënten kan tegengaan.”
Testmodel
Mahmoudi richt haar pijlen ook op hepatitis B-infecties, wereldwijd een belangrijke oorzaak van leverkanker. De huidige behandeling kan de voortgang van leverkanker verminderen door te zorgen dat het virus zich niet meer vermenigvuldigt, maar de behandeling is levenslang. “Door de samenwerking met de verschillende afdelingen kunnen we nu stukjes lever van hepatitis B-patiënten kweken, wat de mogelijkheden voor onderzoek sterk vergroot. Op deze manier hebben wij een testmodel van een met hepatitis B besmette lever ontwikkeld dat we gebruiken voor het testen van geneesmiddelen. Ook doen we onderzoek naar unieke patronen in hoe de genen in het DNA tot uiting komen, die mogelijk door het hepatitis B virus zijn opgewekt en die leverkanker voorspellen.”
Verloop
Leverkanker is een van de meest voorkomende kankers ter wereld, hoewel het in het Westen minder vaak voorkomt. In Nederland wordt jaarlijks bij meer dan 400 patiënten leverkanker geconstateerd. Van de patiënten is na één jaar nog 40% in leven; 85% van de patiënten sterft binnen vijf jaar. Mahmoudi: “We zijn nu aan het bekijken of het testmodel ook gebruikt kan worden om het verloop van de ziekte bij patiënten te volgen en we onderzoeken mogelijkheden om de voortgang van de ziekte te vertragen.”
Lees hier meer over het onderzoek van Tokameh Mahmoudi.
