Of hij zin heeft in de jongste stap van Generation R? Dat hoef je Vincent Jaddoe niet twee keer te vragen. “Voor ons als onderzoekers is dit een van de spannendste fases”, zegt de directeur van het project. Legt uit: “Het leven kent verschillende periodes van kwetsbaarheid. Aanvankelijk heeft ons onderzoek zich vooral gericht op het begin: de fase waarin de deelnemers in de buik van hun moeder zaten en hun eerste levensjaar. Maar ik denk dat de puberteit net zo’n kwetsbare tijd is. In deze periode word je zelfstandiger en maak je keuzes die belangrijke gevolgen hebben, vaak voor de rest van je leven. Naar welke school ga je? Besluit je een teamsport of individuele sport te gaan beoefenen? Voor het eerst ook word je aan van alles blootgesteld. Ga je roken? Heb je weleens alcohol geproefd? Wordt er gekust en zijn er misschien seksuele activiteiten? Dit is ook de leeftijd waarop bijvoorbeeld depressies of eetstoornissen als anorexia zich voor het eerst kunnen aandienen.”
Oudste deelnemers Generation R in de pubertijd
Prof. dr. Vincent Jaddoe
Ook ouders
Het bevolkingsonderzoek Generation R – de afkorting van Generation Rotterdam – geniet grote faam in binnen- en buitenland. De studie is zowel kwantitatief als kwalitatief bijzonder. Wat betreft het eerste: maar liefst 10.000 kinderen die tussen 2002 en 2006 werden geboren in de Maasstad, zijn sinds de vroege zwangerschap gevolgd. Het onderzoek is ook gericht op hun ouders. Wat was bijvoorbeeld het gewicht van de moeder tijdens de zwangerschap en wat zijn daarvan de eventuele gevolgen voor haar kind? En als ze destijds kampte met hoge bloeddruk of misselijkheid, loopt ze dan nu een hoger risico op hart- en vaatziekten?
Over de kwaliteit van het onderzoek zegt Jaddoe: “We hebben de apparatuur om gedetailleerd de meest uiteenlopende metingen te verrichten en beelden te maken. Geen ander Nederlands onderzoek deed zóveel foetale echo’s en postnatale groeimetingen. Maar denk bijvoorbeeld ook aan oogtests, fitheidstests, foto’s van de huid, IQ- en gedragsmetingen, MRI’s van de hersenen, het hart, de buik en gewrichten en metingen van de botsterkte, tandgezondheid en gelaatsbouw.”
Sociale media
Bijna al deze factoren kwamen al aan bod nadat de deelnemers op 5- en 9-jarige leeftijd het Generation R-onderzoekscentrum in het Erasmus MC-Sophia binnenwandelden. Nu worden thema’s toegevoegd. Jaddoe, glimlachend: “Wie wist in 2002 wat sociale media zijn? Laat staan dat we destijds hadden kunnen bedenken dat we er nog eens nieuwsgierig naar zouden zijn met betrekking tot onze Generation R-deelnemers. Maar het is een belangrijk nieuw onderwerp. Daarover gaan we de kinderen ondervragen, vanzelfsprekend zonder oordelend te zijn. Zit jij op FaceBook, Instagram of andere sociale media? Zit je er alleen op of hebben je ouders ook toegang? Hoe gedraag je je er?”
De hoogleraar Kindergeneeskunde-epidemiologie noemt ‘gevolgen van sociale mediagebruik’ een min of meer onontgonnen onderzoeksterrein. “Het is duidelijk dat je bij veelvuldig gebruik minder in beweging bent en dus kans maakt zwaarder te worden. Het risico op bijziendheid neemt ook toe. Maar veel dingen weten we nog niet. Sommige kinderen zitten de hele dag achter de computer. Heeft dat gevolgen voor hun sociale vaardigheden op latere leeftijd? Ons gevoel zegt misschien dat sociale media nadelige gevolgen hebben, maar is dat werkelijk zo? Wij willen nu onder meer in kaart brengen hoe tieners vriendschappen opbouwen via sociale media en waar ze naar kijken.”
Focus op 13: nieuwe en veelbelovende fase wereldberoemd onderzoek
Grootste in Nederland
Naar verwachting 6.000 tot 6.500 kinderen doen de komende drie jaren mee aan Focus op 13. Later worden ze ook uitgenodigd voor Focus op 16. Daarmee is Generation R het grootste tieneronderzoek in Nederland.
Nóg een belangrijk nieuw thema: pesten. Jaddoe: “In de puberteit is in- of uitsluiten door de groep een belangrijk item. Welke kinderen horen er niet bij en worden gepest? Welke kinderen pesten juist? Waarom wordt er gepest? De gemeente Rotterdam is betrokken bij deze onderzoeken. In het algemeen geldt voor Focus op 13 dat we willen leren waarom kinderen wel of niet aan iets beginnen, dat we proberen patronen te identificeren. Als bepaalde groepen bijvoorbeeld blijken te gaan roken, drinken of pesten of als je achterhaalt dat kinderen met bepaalde kenmerken juist wórden gepest, kun je er misschien iets tegen doen. Preventie is vanaf het eerste moment een essentiële ambitie geweest van Generation R. Het uiteindelijke doel is risicofactoren voor ziekten en gedragsproblemen te vinden. Die kennis probeer je vervolgens te vertalen naar preventiestrategieën, zowel in Nederland als daarbuiten.”
Sterfte rond geboorte
Een voorbeeld is betere voorlichting aan zwangere vrouwen en hun partner of zelfs aan stellen die nog niet zover zijn. In vergelijking met de meeste andere Europese landen kent ons land veel sterftegevallen van kinderen rond de geboorte.
Jaddoe: “Gelukkig is dergelijke sterfte zeldzaam, maar als je de risicofactoren vaststelt, kan het getal nog verder omlaag. We hebben tientallen factoren gevonden die gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid van het kind op de langere termijn of zelfs resulteren in overlijden kort voor of na de geboorte. Denk niet alleen aan roken en ongezond eten tijdens de zwangerschap, maar ook aan geen foliumzuur innemen in de juiste periode, obesitas van de zwangere moeder, luchtverontreiniging, stress van ouders en nog meer. Promotieonderzoeken op basis van Generation R-gegevens hebben bijvoorbeeld duidelijk gemaakt dat roken tijdens de zwangerschap de kans op overgewicht, astma en hart-en vaatziekten bij kinderen vergroot.”
Voor de afdeling Verloskunde en Gynaecologie en de GGD Rotterdam-Rijnmond waren dergelijke inzichten aanleiding het gemeentelijke programma ‘Klaar voor een kind’ te ontwikkelen. Rotterdammers krijgen betere voorlichting over gezond zwanger worden en een gezonde zwangerschap.
Vóór de zwangerschap
Jaddoe: “Generation R is destijds begonnen bij moeders die dertien weken in verwachting waren, maar het onderzoek heeft ons geleerd dat de nóg vroegere periode van de zwangerschap en vooral de periode ervoor misschien nog belangrijker zijn. Je kunt bijvoorbeeld het best al stoppen met roken voordat je zwanger bent. Dergelijke kennis heeft geleid tot preconceptiespreekuren, geïnitieerd door hoogleraar Verloskunde en Prenatale Geneeskunde Eric Steegers. Heel belangrijk, want sommige mensen hebben geen idee van wat bijvoorbeeld een gezond voedingspatroon is en wanneer je een goede body mass index (BMI) hebt. Weet je dat soort zaken wel en handel je ernaar, dan is de kans op een gezonde zwangerschap groter en het risico op slechtere gezondheid van het kind kleiner. Er is nog veel nuttig werk te verrichten. Een kwart van de zwangere vrouwen in Rotterdam rookt en veertig procent slikt geen foliumzuur, dat belangrijk is voor de ontwikkeling van het ongeboren kind.”
Verscheidenheid
Kinderen met een oer-Hollandse, Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse, Chinese, Somalische of andere achtergrond. Generation R weerspiegelt de verscheidenheid van de Rotterdamse bevolking.
“Daarmee hebben we uiteindelijk ook de verloskundige zorg in ons land en daarbuiten veranderd”, stelt Jaddoe. “Dankzij al die verschillende etniciteiten weten we dat wat normaal is in de ene groep, niet de standaard hoeft te zijn voor de andere. Ze hebben niet allemaal dezelfde referentiewaarden en groeicurves. Zit een kind met een bepaalde etnische achtergrond boven of onder de referentiewaarde voor kinderen van wie de voorouders generaties geleden al in Nederland leefden? Het is zuiverder om een vergelijking te maken met de referentiewaarde van de betreffende groep. De huidige standaarden voor metingen bij kinderen komen voort uit Generation R.”
Feitjes
Generation R is tot nu toe goed voor:
- 600 wetenschappelijke artikelen
- 60 promovendi die hun onderzoek hebben afgerond
- 60 onderzoekers die nog gaan promoveren
- 30 betrokken Erasmus MC-afdelingen (dit aantal groeit nog steeds)
- Mondiale aantrekkingskracht; de onderzoekers zijn afkomstig uit de hele wereld, van Polen tot Portugal en van China tot Zuid-Amerika.
Invloed borstvoeding na zestig jaar
Generation R tot diep in de 21e eeuw. Vincent Jaddoe hoopt dat het project nog decennialang kan worden voortgezet. “Niet voor niets is het doel te bekijken welke factoren vroeg in het bestaan de gezondheid gedurende de rest van het leven bepalen”, zegt de projectdirecteur.
Hij vervolgt: “Hoe ouder de deelnemers worden, hoe interessanter het is. Stel je voor dat in 2063 zestigjarigen worden gezien die al zijn gevolgd sinds hun moeders in verwachting waren. Dan kun je verbanden proberen te leggen tussen de meest uiteenlopende gegevens. Zie je een bepaalde aandoening bijvoorbeeld minder of meer bij degenen die als baby borstvoeding hebben gekregen?”
Resultaten
Een bescheiden en willekeurige greep uit Generation R-onderzoeksresultaten.
Vertraagde groei voor en na geboorte
Zwangere vrouwen met een lage concentratie vitamine D krijgen kinderen van wie de groei is vertraagd of die te vroeg worden geboren. Een belangrijke constatering, want de helft van de Rotterdamse bevolking heeft onvoldoende vitamine D. Dat kan worden omgebogen door meer melk te drinken en meer in de buitenlucht te vertoeven. Het (promotie) onderzoek is verricht door Kozeta Miliku, in samenwerking met collega’s uit het Erasmus MC en de University of Queensland in Brisbane, Australië.
Voeding in het eerste jaar
Het eerste levensjaar is een fase van snelle groei en ontwikkeling. Voeding is in deze periode uiteraard van groot belang. Generation R verricht veel onderzoek naar de voeding van moeders en kinderen op verschillende leeftijden. Het blijkt dat een hogere eiwitinname in het eerste levensjaar samenhangt met een hogere body mass index. Met een speciale lichaamsscan is geconstateerd dat dit effect vooral wordt verklaard door meer vetmassa en niet door meer spiermassa. Trudy Voortman promoveerde op dit onderzoek.
Meer kans op astma
Kinderen met een laag geboortegewicht hebben meer kans op astma. Dat geldt ook voor jongens en meisjes die te vroeg zijn geboren; vaak gaat het om dezelfde groep. Zelfs wanneer een kind na 35 of 36 weken draagtijd ter wereld komt, slechts iets te vroeg dus, treedt eerder astma op dan bij voldragen leeftijdsgenoten. Martijn den Dekker achterhaalde dit gedurende zijn promotieonderzoek. Hij baseerde zich op gegevens van bijna 250.000 kinderen en hun ouders, afkomstig uit Generation R en andere grote Europese bevolkingsonderzoeken.
Lagere score intelligentietest
Als de schildklier van een vrouw onvoldoende werkt tijdens de zwangerschap, scoort haar kind tussen het vijfde en negende jaar minder hoog bij intelligentietests. De moeder is niet ziek, maar een minder goed werkende schildklier blijkt dus van invloed te zijn op de hersenontwikkeling van het ongeboren kind. Tim Korevaar stelde dit vast tijdens zijn promotieonderzoek.
Goede traditie
Bij een ziekenhuis wordt gedacht aan zieke kinderen. Maar Generation R – uitgevoerd door onderzoekers en artsen van het Erasmus MC – is een bevolkingsstudie en kijkt dus naar een grote algemene groep. Wat gebeurt er binnen dit gezelschap op het vlak van groei, ontwikkeling en gezondheid? Op hun vijfde bezochten de deelnemers voor het eerst het Generation R-onderzoekscentrum. Als negenjarige brachten ze er opnieuw vier uur door en sinds kort zijn het jonge pubers die worden verwelkomd.
Op 18 mei verrichtte staatssecretaris Martin van Rijn (Volksgezondheid, Welzijnen Sport) het officiële startschot van‘Focus op 13’. Daarmee zette hij een goede traditie voort van de landelijke overheid. In het verleden gaf VWS- staatssecretaris Clémence Rosse het sein voor Focus op 5 en maakte minister André Rouvoet van Jeugd en Gezin Focus op 9 mogelijk. Het huidige onderzoekscentrum werd in 2008 geopend door – toen nog – prinses Máxima.
Uitdaging
Vlak voor het Monitor-interview heeft Generation R-directeur Vincent Jaddoe sollicitatiegesprekken gevoerd met twee potentiële onderzoekmedewerkers. Wat wil hij ervaren tijdens zo’n onderhoud?
“Generation R is niet alleen een database. Het is iets wat leeft, het is dynamisch. Je moet niet uitsluitend naar data willen kijken, maar er ook een gevoel bij hebben, natuurlijk zonder dat dit ten koste gaat van je wetenschappelijke blik. Het is tekenend dat onze onderzoekmedewerkers en promovendi veel tijd besteden aan het benaderen van deelnemers. Gaan ze met een auto de stad of zelfs het land in en staan ze ’s avonds of in het weekeinde bij een gezin voor de deur om de ouders te herinneren aan de onderzoeks-uitnodiging. Een enkele keer is een pand dichtgespijkerd. Sommige deelnemers wonen niet meer in Rotterdam. Dan is het een uitdaging ze toch betrokken te houden. Mede daarom hebben we altijd cadeautjes bij ons, zoals paraplu’s en tassen van Generation R.”
