Hij gaat met emeritaat, de deftige academische naam voor het pensioen. Koudstaal stond aan de wieg van de Rotterdam Stroke Service, het regionale samenwerkingsverband waarin ziekenhuizen, verpleeghuizen en revalidatiecentra schouder aan schouder samenwerken om mensen na een beroerte weer zo goed mogelijk op de been te helpen.
De hersenen
De student Peter Koudstaal, die reeds in de jaren zeventig gebiologeerd raakte door de neurologie, was eigenlijk vooral geïnteresseerd in dementie. “Het geheugen en de cognitie, machtig interessant. Maar op de afdeling neurologie van het AZR Dijkzigt was het allemaal vasculaire neurologie, en als je dat niet leuk vond, moest je iets anders gaan doen. Gelukkig vond ik alles leuk.”
Koudstaal ging in opleiding bij een toenmalige grootheid in de neurologie: prof. Arthur Staal. Er liep, voor die tijd ongebruikelijk, een grote internationale studie naar subarachnoïdale bloedingen, een ernstige vorm van beroerte. “Het was een studie op wereldniveau, gerandomiseerd en dubbelblind uitgevoerd. Voor de gewone beroerte gold echter toen nog: daarvoor is geen behandeling en die zal er waarschijnlijk ook nooit komen.”
TIA’s
Koudstaal promoveerde op het fenomeen TIA, Transient Ischemic Attack. “Een TIA is een mini-beroerte. Je kunt niet praten, vertoont verlammingsverschijnselen. Maar dat duurt allemaal slechts een paar minuten tot een paar uur. Een TIA is wel een voorbode van een groot herseninfarct. We ontdekten dat als je goed kijkt naar de oorzaak van de TIA, snel medicatie toedient, en een sterk vernauwde halsslagader opereert, een grote beroerte te voorkomen is. De kans op zo’n beroerte na een TIA is nu 80 procent kleiner dan destijds.”
Met die kennis op zak werd het zaak om Nederlanders te wijzen op de verschijnselen van een TIA en op de gevaren ervan. “We deden onderzoek bij mensen die een TIA hadden ondergaan. Vroegen hen: wat dacht je nou eigenlijk dat het was? Meer dan de helft dacht dat de verlamming aan de arm zelf te wijten was, en had geen idee dat de hersenen de oorzaak waren. Het eerste wat men vaak deed als ze een TIA hadden, was met een paracetamolletje in bed kruipen. Terwijl haast geboden is. Ik heb toen in heel wat tv-programma’s gezeten om de TIA uit te leggen.”
Rotterdam Stroke Service
Toen de bewustwording over TIA’s en beroerten eenmaal in de steigers stond, werd het tijd om te kijken naar de behandeling. Koudstaal kon zich niet neerleggen bij de heersende veronderstelling dat een beroerte niet te behandelen zou zijn. “Ik geloofde daar niet in. De zorg kon en moest beter.”
Koudstaal richtte in het Erasmus MC de eerste Stroke Unit van Nederland in. “Dat was een soort hartbewaking, maar dan voor mensen die een beroerte hadden ondergaan. Wie een beroerte kreeg, kon daar na binnenkomst snel terecht voor een eerste behandeling met trombolytica, medicatie om het stolsel op te ruimen.”
Revalidatie
Ook werd op de Stroke Unit heel snel gestart met revalidatie. Die revalidatie was, nee ís van levensbelang, vertelt Koudstaal. “Spieren in het hele lichaam moeten zo snel mogelijk aan de slag. Essentiële reflexen, zoals slikken, moeten weer worden getraind. Doe je dat niet, dan verslikken mensen zich, krijgen ze longontsteking. Die kan funest zijn. De behandeling met trombolytica en de komst van de Stroke Unit heeft de kans op blijvende invaliditeit en overlijden na een beroerte met 35 procent verminderd.”
Samenwerking, samenwerking en nog eens samenwerking
“Mijn carrière steunt totaal op samenwerking met anderen. Met directe collega’s, zoals vaatchirurgen, radiologen en neurochirurgen. Maar ook met verpleeghuizen. Ik ben in de jaren negentig bij ze langs gegaan om afspraken te maken. Dat ze sneller patiënten van ons over namen, zodat zij intensief konden revalideren. En dat zij patiënten ook makkelijk en snel konden terugsturen naar ons, als het niet goed ging.”
Uit deze gesprekken ontstond de Rotterdam Stroke Service, een netwerk van ziekenhuizen, revalidatiecentra en verpleeghuizen die nu samen zorgen voor een optimale revalidatie na een beroerte. Die Rotterdamse werkwijze heeft inmiddels in heel Nederland navolging gekregen.
In die tijd kwam ook de eerste publiekscampagne op gang die de Nederlander bewust moest maken van het belang van snel handelen na een beroerte. De FAST-campagne ging van start: Face, Arm, Speech, Time. “Mensen leerden een beroerte herkennen en leerden dat snel moest worden gehandeld. Start een behandeling binnen 4,5 uur, dan kan grote winst worden behaald in het voorkómen van overlijden en blijvende invaliditeit.”
Fotografie: Esther Morren.
Hartstichting
“Ik wil graag even de Nederlandse Hartstichting noemen. De Hartstichting heeft haar nek uitgestoken, en ofschoon daar vooral cardiologen in het bestuur zitten, heeft men altijd beseft dat hart en hersenen bij elkaar horen. De Hartstichting heeft veel geld gestoken in ons onderzoek zoals naar de endovasculaire behandeling van beroerte. Bij die behandeling voeren we een katheter op naar het verstopte bloedvat en verwijderen het stolsel.”
MR CLEAN
Het effect van deze endovasculaire behandeling werd onderzocht in de wereldberoemde MR CLEAN studie. Die is ook weer zo’n voorbeeld van samenwerking. De studie werd gedragen door zes onderzoeksleiders –neurologen en radiologen- van drie instituten: AMC, UMC Maastricht en Erasmus MC, vertelt Koudstaal.
“Toen de eerste resultaten bekend werden gemaakt aan de 30 directe medewerkers van de studie, werd gevraagd: wat denken jullie? Heeft die endovasculaire behandeling zin gehad of niet? Slechts twee aanwezigen dachten van wel. Zo weinig fiducie was er. Ik heb nét geen traantje weggepinkt toen we hoorden hoe succesvel de behandeling bleek te zijn.”
CONTRAST
De endovasculaire behandeling is geschikt voor slechts voor een derde van de patiënten, zegt Koudstaal. “Er moet een stolsel zitten in een groot bloedvat. Dat is vaak niet het geval. In het CONTRAST consortium onderzoeken we onder meer waarom de ene patiënt wel reageert op de behandeling en de andere niet. En of de behandeling zin heeft bij patiënten die wakker worden met een beroerte.”
I have a dream
“Waarbij we nog winst kunnen boeken, is de snelheid van behandelen. Patiënten kunnen na binnenkomst op de Spoedeisende Hulp binnen een kwartier aan een infuus met trombolytica liggen. Maar in de ideale wereld zou je al in de ambulance moeten kunnen vaststellen of er sprake is van een infarct door een stolsel of juist van een bloeding. Dat verschil is essentieel voor de behandeling. Een stolsel behandel je met bloedverdunners, een bloeding uiteraard niet. Ook hoop ik dat er nog meer behandelingen komen, voor álle patiënten met een herseninfarct of – erg belangrijk – met een hersenbloeding.”
Geraniums
Na 18 september lonkt het pensioen, maar voor Koudstaal geen geraniums. Hij zal nog de laatste twee van zijn 40 promovendi begeleiden en hij blijft betrokken bij CONTRAST. Verder gaat hij zijn aandacht richten op zijn drie zonen (twee zijn arts, éen is bankier) en hun gezinnen. En met zijn vrouw reist hij de wereld over, op zoek naar projecten die zij financieel kunnen steunen. “Projecten die te maken hebben met gezondheid en duurzaamheid. Zo steunen we in Afghanistan twee vrouwen die van onderdelen van oude Toyota’s beademingsapparatuur maken.”
