Bijna een miljoen 65-plussers komt jaarlijks ten val. Meestal gebeurt dat in of om het huis. Tien procent van die valpartijen heeft ernstige verwondingen tot gevolg. Maatschappelijke kosten: 5,3 miljard euro. Toch wordt er met geen letter gerept over de preventie van vallen in het Nationaal Preventieakkoord, dat de overheid in november 2018 presenteerde. In dat akkoord gaat het over roken, drinken en obesitas.
Valpartijen kosten miljarden, een sluitend preventieplan komt niet van de grond
Illustratie: Grand Foulard
Veel vrouwen
“Verhoudingsgewijs veel vrouwen belanden in het ziekenhuis na een val. In totaal waren er in 2008 ruim 34.000 opnamen, waarvan ruim 25.000 vrouwen en een kleine 9000 mannen. De cijfers zijn betrekkelijk oud, maar we denken niet dat het er minder zijn geworden, eerder meer”, licht geriater Francesco Mattace Raso toe.
Slaappillen
Dat ouderen vaak ten val komen, heeft in de eerste plaats te maken met hun leeftijd. Naarmate de jaren vorderen, nemen spierkracht, veerkracht en reactiesnelheid af. Maar er is meer aan de hand. Mattace Raso: “Tien tot vijftien procent van de 65-plussers slikt psychofarmaca, geneesmiddelen die op de hersenen werken. Denk aan antidepressiva, antipsychotica en slaappillen. Door deze middelen ontwikkelen mensen aantoonbaar minder spierkracht en minder reactievermogen, wat het risico op vallen vergroot.”
Bewustzijn
Er heerst onder ouderen, maar ook onder zorgverleners te weinig bewustzijn over valrisico’s. ”Als ouderen op zeker moment wat moeizamer gaan lopen, denken ze vaak dat het bij de leeftijd hoort. En daar stopt het. Een bezoek aan een huisarts of zelfs een geriater zou wenselijk zijn, omdat er onderliggende oorzaken kunnen zijn voor dat moeizame lopen. Neem je die oorzaken weg, of heb je er als oudere oog voor en erken je vervolgens je beperkingen, dan neemt het risico op vallen af.”
Een vijfde van de ernstig gewonden, en daar hoort een heupfractuur bij, komt binnen een jaar na de val te overlijden
Heupfractuur
Nog maar even wat cijfers. Circa één op de drie 65-plussers komt een keer per jaar ten val. Van hen raakt tien procent ernstig gewond. In 2008 werden bijna 15.000 senioren behandeld aan een heupfractuur. Drie tot vijf procent van de ‘vallers’ had andere breuken. Een vijfde van de ernstig gewonden, en daar hoort een heupfractuur bij, komt binnen een jaar na de val te overlijden.
Vicieuze cirkel
“Een derde van de mensen raakt bovendien minder valide na een val”, becijfert Mattace Raso. “Daarbij tellen ook de sociale gevolgen zwaar mee: veel ouderen worden angstig en raken in een isolement omdat ze de deur niet meer uit durven. Dan ontstaat een vicieuze cirkel: mensen komen niet meer buiten, bewegen minder, verliezen spierkracht waardoor het risico op vallen alleen maar toeneemt.”
Geen lobby
Hoe komt het toch dat valpreventie zo weinig urgent lijkt, terwijl valpartijen zoveel leed veroorzaken én er zoveel kosten mee gemoeid zijn? En hoe kunnen we het aantal valpartijen een halt toe roepen? Mattace Raso moet het antwoord op de eerste vraag schuldig blijven. “Misschien komt het doordat valincidenten met zoveel verschillende factoren te maken hebben. Daardoor voelt niemand zich hier echt verantwoordelijk voor. En daardoor is er ook geen lobby die hiervoor wil vechten.”
Zelfoverschatting
Mattace Raso beseft dat het ingewikkeld is om een sluitend plan voor valpreventie te maken. “Het begint bij de senioren zelf. ‘Geluk is de kunst een boeket te maken van de bloemen waar je bij kunt’, luidt het gezegde. Mensen zullen moeten aanvaarden dat het lijf, naarmate de leeftijd vordert, niet meer zo vitaal, sterk en veerkrachtig is als pakweg rond het vijftigste levensjaar. Mattace Raso: “We moeten allemaal waken voor zelfoverschatting. Moet je nou echt op je 75e nog op een wankel laddertje de ramen zemen of de heg snoeien?”
Levensbelang
Oog hebben voor je beperkingen als je een dagje ouder wordt, kan letterlijk van levensbelang zijn. “Stop talking when you’re walking”, zegt Mattace Raso. “Onderzoek heeft aangetoond dat mensen op leeftijd niet meer zo goed kunnen multitasken, maar dat ze dit niet merken of erkennen. Uit die studies blijkt dat het looppatroon van senioren minder stabiel wordt als ze tijdens het wandelen met iemand praten. Ze concentreren zich dan niet meer op het lopen.”
Losliggende kleedjes
Voorlichting zou een rol kunnen spelen. Mattace Raso heeft er wel ideeën over. “Op de 70e verjaardag zou iedereen een voorlichtingspakket moeten krijgen met daarin uitleg over valrisico’s. Of maak mensen bewust met die narrow castingschermen in wachtkamers van huisartsen. Besteed daarop bijvoorbeeld aandacht aan de inrichting van het huis: wijs op losliggende kleedjes en snoeren.”
Verslavend
Maar ook prudentie bij het voorschrijven van psychofarmaca is geboden. “Met name slaappillen zijn erg verslavend, maar er wordt niet altijd kritisch genoeg gekeken of een patiënt misschien wel weer zonder kan. Een verslaving van dertig jaar is geen uitzondering. Artsen zouden tenslotte bij diagnoses als beroerte, ziekte van Parkinson, dementie en hart- en vaatziekten moeten waarschuwen voor vallen. Van deze aandoeningen is bekend dat ze het risico op vallen vergroten.”
Meer over valpreventie leest u hier.
