Voor veel mensen is het Erasmus MC een gebouw waar je naartoe gaat als je ziek bent. En natuurlijk draait het in een ziekenhuis vooral om het genezen van zieke mensen. Toch geldt ook binnen het Erasmus MC: voorkomen is beter dan genezen. En dus staat preventie hoog in het vaandel.

‘Artsen zijn er niet alleen maar om mensen te genezen’

Dat we tegenwoordig ouder worden en – gemiddeld – veel gezonder zijn dan vroeger is uiteraard voor een deel te danken aan onze goede gezondheidszorg. “Maar”, stelt prof. dr. Johan Mackenbach, hoofd van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg, “we danken onze gezondheid vooral aan preventieve maatregelen. Denk aan de riolering, schoon drinkwater, vaccinaties en bevolkingsonderzoeken. Uiteindelijk hebben dergelijke zaken meer gezondheid opgeleverd dan onze geneeskunde.”

Verdubbeling levensverwachting

De gemiddelde levensverwachting was in 2012 79,1 jaar voor mannen en 82,8 jaar voor vrouwen. Honderdvijftig jaar geleden was dat nog maar 37 jaar. Sinds het einde van de 19e eeuw is er dus heel veel veranderd. De levensverwachting is meer dan verdubbeld. De kans dat we dat nog een keertje doen en gemiddeld meer dan 150 jaar worden, lijkt niet zo groot. Toch valt er nog veel te verbeteren. “De helft van alle ziekten die we heden ten dage krijgen is vermijdbaar”, vertelt Mackenbach. “Het gaat daarbij vooral om onnodige ongevallen en aandoeningen die we zelf veroorzaken door onze leefstijl. Er is dus een enorm potentieel om onze gezondheid nog verder te verbeteren.”

Jeukende handen

Het Erasmus MC heeft zich voorgenomen fors in te gaan zetten op preventie. Inmiddels staat preventie zelfs in de missie van het Erasmus Mackenbach: “Dat zijn we aan onze stand verplicht. Iedere dag zitten de wachtkamers vol met mensen die ziekten hebben die te voorkomen waren. Kijk maar eens op de longafdeling. Liefst 90% van die patiënten is roker of roker geweest. Of kom hier eens rondkijken op de nacht van oud en nieuw. Letsel door vuurwerk is nergens voor nodig. Dat kun je voorkomen. De handen van onze artsen jeuken om aan al die zaken wat aan te doen. We zijn er echt niet alleen maar om mensen te genezen. Ziekte voorkomen is minstens zo belangrijk.”

Preventie in kaart

Het is niet zo dat preventie nu ineens nieuw is voor het Erasmus MC. “Integendeel, we bouwen voort op een rijke preventietraditie”, zegt Mackenbach. “Denk maar aan het nieuwe bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Daar is enorm veel onderzoek aan vooraf gegaan, waar het Erasmus MC veel aan heeft bijgedragen. We zijn begonnen alle lopende initiatieven van het Erasmus MC in kaart te brengen om zicht te krijgen op wat we allemaal aan preventie doen. Preventie is een omvangrijk gebied. Het gaat over het voorkomen dat mensen ziek worden, het vroeg opsporen van aandoeningen zodat die snel behandeld kunnen worden en het gaat om het voorkomen van allerlei bijeffecten van bestaande ziekten of zorgen dat de ziekte niet meer terugkomt. Op dat hele spectrum werkt het Erasmus MC.”

Drie stappen

Een systematisch preventiebeleid van een UMC zou volgens Mackenbach drie elementen moeten hebben die in elkaar grijpen en elkaar op de lange duur moeten versterken. Het eerste onderdeel betreft patiënten die waar dan ook in het ziekenhuis terecht komen. Mackenbach: “Die krijgen uiteraard de allerbeste behandeling die we te bieden hebben. Maar daar moeten we het niet bij laten. We moeten elke mogelijkheid aangrijpen om te voorkomen dat die mensen opnieuw ziek worden of een andere ziekte krijgen. Neem zaken als hoge bloeddruk of roken of ongezond eten en onvoldoende bewegen. Zelfs als het voor de eigenlijke behandeling niet nodig is zullen we mensen moeten wijzen op de risico’s die ze lopen en hen helpen daar wat aan te doen. Dat geldt voor hun leefstijl maar ook voor andere gezondheidsrisico’s, zoals genetische factoren.”

Voorlichting

Dat betekent fors inzetten op goede voorlichting en coaching. “Kijk maar eens wat we doen met onze reumapatiënten”, zegt Mackenbach. “We hebben een groot digitaal voorlichtingssysteem waarbij mensen op maat allerlei informatie en adviezen krijgen. En onze reumaconsulenten helpen onze patiënten individueel. Bijvoorbeeld over hoe je ondanks je reuma als jonge vrouw toch gezonde kinderen kunt krijgen. Of neem het project van professor Steegers die aanstaande ouders helpt met allerlei adviezen over gezonde zwangerschappen. Dat krijgt inmiddels in heel Nederland navolging.”

Cohorten

Een tweede element in een UMC-waardig preventiebeleid is: zoveel mogelijk kennis verzamelen over oorzaken van ziekte die gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van nieuwe preventieprogramma’s. Het gaat daarbij vaak om wetenschappelijk onderzoek waar de patiënten van de toekomst van kunnen profiteren. Denk bijvoorbeeld aan zaken als onderzoek naar het opsporen van eerste – en nog behandelbare – stadia van longkanker of preventie van autisme. Mackenbach: “Je kunt veel leren van onderzoek bij patiënten, maar vaak nog meer van onderzoek in de open bevolking. Het mooie is dat wij in Rotterdam twee grote cohortstudies hebben waar veel onderzoek in plaatsvindt dat aangrijpingspunten voor preventie kan opleveren. Bij cohortstudies volgen we jarenlang een grote groep mensen en onderzoeken hen op regelmatige basis om bijvoorbeeld te kijken wie waardoor welke ziekte krijgt. In het onderzoek ERGO kijken we naar 15.000 mensen van 45 jaar en ouder in de wijk Ommoord en in GenerationR volgen we de ontwikkeling en gezondheid van 10.000 kinderen uit Rotterdam. Los daarvan is ook fundamenteel onderzoek belangrijk. Denk maar aan ons onderzoek bij muizen waarbij we kijken welke rol voeding speelt bij veroudering.”

Onderwijs

Een laatste onderdeel in het preventiebeleid betreft het onderwijs aan aanstaande artsen. Het Erasmus MC is immers ook een medische faculteit die nieuwe artsen opleidt. Artsen moeten niet alleen leren hoe ziekten te behandelen zijn, maar ook welke mogelijkheden voor preventie er zijn. En zo nodig moeten ze die zelf kunnen toepassen. Door hen al in hun opleiding te trainen in het bespreken van leefstijlonderwerpen met patiënten hoopt het Erasmus MC een generatie artsen af te leveren die tot diep in hun poriën overtuigd zijn van het nut van preventie en daar ook naar kunnen handelen. “Er zijn bijvoorbeeld hele simpele gesprekstechnieken die je als arts kunt gebruiken om mensen te motiveren om te stoppen met roken. Als je vervolgens een systeem hebt waarbij je je patiënt direct hulpmiddelen kunt aanreiken om daadwerkelijk te stoppen zijn we al een stuk verder.”

Optimistisch

Veel van ‘de preventie van de toekomst’ komt neer op leefstijlzaken. Niet roken, met mate drinken, voldoende bewegen, gezond eten, enzovoorts. Allemaal zaken waarbij mensen hun gedrag moeten veranderen. En daarvan weten we inmiddels dat dat niet eenvoudig is. “Dat klopt”, beaamt Mackenbach. “Preventie is een zaak van lange adem. Maar ik ben optimistisch en met reden. In de jaren ’50 rookte nog rond de 90% van alle mannen. Nu is dat gedaald tot iets meer dan een kwart. Dus we hebben laten zien dat het wel degelijk kan!”

Over tien jaar

Het Erasmus MC gaat de komende jaren veel aandacht besteden aan preventie. Waar moet dat volgens prof. dr. Johan Mackenbach, hoofd van de afdeling Maatschappelijke Gezondheidszorg over tien jaar toe leiden? “Ik hoop dat we dan bij alle patiënten ook aandacht aan preventie besteden en dat in al onze protocollen en richtlijnen aanwijzingen staan over wat dokters kunnen doen om ziekten vroeger op te sporen of te voorkomen. Ook hoop ik dat binnen het Erasmus MC een paar nieuwe preventieprogramma’s zijn ontwikkeld die op landelijke schaal kunnen worden ingevoerd, bijvoorbeeld voor het voorkomen van psychische problemen of kanker. En ten slotte hoop ik dat we dan bij alle nieuw afstuderend artsen tussen de oren hebben dat ze vaak meer voor hun patiënten kunnen doen via preventie dan via een optimale behandeling.”