Mamma, ik wil graag dat je me insmeert met zonnebrandcrème voordat ik naar buiten ga. Kinderen met dat even vriendelijke als verstandige verzoek vormen het ideaalscenario voor Bing Thio. “In Australië gaat het al zo”, zegt de dermatoloog. “Daar leer je op school wat de effecten van UV-straling zijn. Jongens en meisjes weten dat de huid in het zonlicht vitamine D aanmaakt en dat daarmee bijvoorbeeld ons afweersysteem wordt versterkt. Je wapent je er onder meer mee tegen bacteriële infecties die je zou kunnen oplopen in de buitenlucht. Maar die kinderen zijn er al net zo goed van doordrongen dat te veel UV-straling kan leiden tot huidkanker.”

Onderschat

Thio pleit ervoor dat ook in ons land scholieren worden voorgelicht. “Doe het voordat iemand is gevormd, want het effect van kennisoverdracht op latere leeftijd blijkt helaas niet groot te zijn”, zegt hij. “Zowat iedere volwassene weet dat overdadig en onbeschermd zonnen gevaarlijk kan zijn, maar er wordt onvoldoende naar gehandeld. Cijfers van KWF Kankerbestrijding wijzen het uit. In 2001 werd bij 15.000 Nederlanders de diagnose huidkanker gesteld. Tien jaar later waren het er bijna 40.000. Meer dan de helft van het Nederlandse publiek blijkt het risico op huidkanker te onderschatten en neemt onvoldoende beschermende maatregelen tegen de zon.”

‘Huidproblemen in de buitenlucht zijn meestal het gevolg van menselijk handelen’

Ode

Laat niemand op basis van deze onheilspellende woorden opmaken dat Thio een somber mens is. Een gesprek met de huidarts mondt al rap uit in een ode aan de huid – “Een orgaan met een sterk waarschuwende functie en een sterk herstellende functie” – en ten aanzien van de ziekte huidkanker is hij allesbehalve een doemdenker. “Het zijn vooral de forse getallen waarvan je schrikt”, zegt hij. “Maar meestal kan succesvol worden behandeld als je er tijdig bij bent. Alleen melanomen, de meest agressieve vorm, zijn heel erg vervelend. Gelukkig vormen die maar 9% van alle gevallen.”

Beeld: Grand Foulard

Twee vierkante meter

Een volwassene heeft gemiddeld twee vierkante meter huid. Wat kan er buitenshuis allemaal mee misgaan?

“In principe niet zo veel”, stelt Thio. “Onze huid is een levend schild met, zoals ik zei, een sterke waarschuwende en herstellende functie. Welk ander orgaan kan pijn, jeuk, warmte, koude, strelingen en gekietel voelen en dan ook nog in allerlei gradaties? Een intern orgaan als een hart of een lever krijgt dat niet voor elkaar. Dat kan alleen pijn voelen. De huid dankt dat allemaal aan de grote hoeveelheid sensibiliteitsfactoren. Dat zijn zenuwuiteinden of zenuwcellen die zijn gespecialiseerd in voelen.”

Hij vervolgt: “Daar komt bij dat de haarzakjes en het vetweefsel van de huid veel stamcellen hebben: cellen die in staat zijn in een ander celtype te veranderen, in dit geval dus huidcellen. Of je nu een grote open wond oploopt, je huid verbrandt door vuur of je huid bevroren raakt, je overlijdt er op zich niet aan, want de huid kan worden hersteld. Als iemands hersenen dus normaal functioneren, hij moet bijvoorbeeld niet in coma zijn, kan er weinig gebeuren. De huid signaleert aan de hersenen dat je aan het verbranden bent in de zon, waarna je weet dat je in de schaduw moet zitten en de huid ondertussen werkt aan herstel. En dan heb ik nog niet de haren op de huid genoemd, die ook bijdragen aan bescherming tegen externe invloeden.”

Make-up

De meeste problemen met de zo geprezen huid treden in de buitenlucht dan ook op als gevolg van menselijk handelen, stelt Thio. “Behalve aan overvloedig en onbeschermd zonnebaden dat leidt tot extra huidveroudering en ook de kans op huidkanker verhoogt, kun je denken aan het gebruik van cosmetica. Neem iets eenvoudigs als je handen wassen met zeep. Daardoor verwijder je de vetten, droogt je huid uit en kunnen bacteriën binnendringen. Een huidinfectie kan het gevolg zijn. Of kijk naar make-up dat bij warm weer de huid afsluit en waardoor puistjes ontstaan. De consequenties van dit alles zijn overigens zelden ernstig.”

Overgevoelig

Het bekendste voorbeeld van mensen die zich beter niet in zonlicht kunnen begeven, zijn albino’s. Zij beschikken niet over huidpigment, en verbranden dus snel. Wie buiten de deur ook huidproblemen kunnen oplopen, zijn mensen met overgevoeligheid voor zonlicht. Hun lichaam vertoont een eczeemachtige reactie, doorgaans in de vorm van sterk jeukende rode bultjes en ook kleine blaasjes.

Thio: “Deze mensen worden behandeld in het Erasmus MC. In april, voordat het zonlicht sterk wordt in ons land, krijgen zij lichttherapie. Via ultraviolet B-licht ontwikkelen zij stapsgewijs een gekleurde huid en bouwen ze weerstand op. Het is hetzelfde licht dat wordt gebruikt om een winterdepressie tegen te gaan. Er zijn trouwens ook mensen die niet van nature overgevoelig zijn voor zonlicht, maar dat worden na gebruik van medicijnen, zoals antibiotica. Binnen is er niets aan de hand, maar buiten ontstaat een fotoallergische reactie.”

Niet meer soa’s na de zomer

Wie denkt dat de grootscheepse vakantiestromen in de zomer leiden tot een stijging van het aantal tests op seksueel overdraagbare aandoeningen, heeft het mis. Onderzoek in 2010 door het Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM) kon het in elk geval niet bevestigen. In augustus en september melden zich weliswaar iets meer mensen bij een soa-polikliek dan in de rest van het jaar, maar de toeloop is dan min of meer hetzelfde als in maart en november. In wetenschappelijke terminologie: “Er zijn geen significante verschillen die specifiek zijn toe te schrijven aan de zomer.” Kort na de zomer worden ook niet meer soa’s gevonden. Het vindpercentage is stabiel in de tweede helft van het jaar.

Van gel tot bevriezing

Wijst onderzoek in het Erasmus MC uit dat iemand een kwaadaardige aandoening van de huid heeft? Dan zijn er, al naar gelang de situatie, verschillende mogelijkheden. Voorbeelden:

• Fotodynamische therapie (PDT). Bedoeld voor oppervlakkige huidtumoren, zoals basaalcelcarcinomen of bepaalde voorlopers van huidkanker. Bij PDT wordt een gel aangebracht die in de zieke huidcellen wordt omgezet naar een lichtgevoelige stof. Daarna schijnt de behandelaar op die plek met roodkleurig of soms blauw licht. De belichte cellen gaan kapot en worden door het lichaam opgeruimd.

• Mohs micrografische chirurgie. Bedoeld voor patiënten bij wie de ziekte is teruggekeerd, die een bijzonder grote tumor hebben of een tumor vlakbij vitale structuren, zoals oog, oor, neus of mond. Terwijl de patiënt wacht, bekijkt de arts het verwijderde weefsel. Als de randen van de wond vrij zijn van kankercellen, wordt de wond gehecht en kan de patiënt naar huis. Bevatten de randen van de wond nog wel kankercellen, dan neemt de arts opnieuw een stukje weefsel weg om het onmiddellijk na te kijken. Dit wordt herhaald tot er geen kankercellen meer worden gevonden.

• Bevriezing, in medisch jargon ‘cryotherapie’. Via deze techniek sterven ‘foute cellen’ af.

• Bestraling. Dit is een specialisme van de afdeling Radiotherapie. De andere behandelingen worden uitgevoerd door dermatologen.

• Er zijn ook – dure – geneesmiddelen voor de huidkankertypen melanoom en plaveiselcarcinoom. De laatste ontwikkeling ten aanzien van medicatie: in januari 2012 gaf de Amerikaanse medicijnenautoriteit toestemming voor Everdige. Dat middel is bedoeld voor volwassenen bij wie basaalcelcarcinoom is teruggekeerd na een chirurgische ingreep en die niet in aanmerking komen voor bestraling.